Ուղղակի և անուղղակի խոսք
360. Ա և Բ տեքստերը համեմատի՛ր և դրանց տարբերությունը գտի՛ր:
Ա. Քամին մարագի շուրջը պտտվեց, մտնելու ճեղք չգտավ ու ասաց.
– Մարա՛գ, դուռդ բա՛ց արա, քեզ հարդ եմ բերել:
Մարագը պատասխանեց.
– Դու իմ ունեցած հարդը մի՛ տանիր, քո բերածն ինձ հարկավոր չէ:
Բ. Քամին մարագի շուրջը պտտվեց, մտնելու ճեղք չգտավ ումարագին ասաց, որ դուռը բաց անի, որովհետև ինքը նրան հարդ է բերել: Մարագը պատասխանեց, որ քամին թող իր ունեցած հարդը չտանի, իրեն նրա բերածը հարկավոր չէ:
Ա խմբումը ուղղակի խոսք է, իսկ Բ խմբում՝ անուղղակի։
361. Ա և Բ նախադասությունների մեջ ընդգծված մասերը համեմատի՛ր: Դրանք ինչո՞վ են տարբերվում (համեմատի՛ր դրանց արտահայտած մտքերը, արտահայտման ձևերը):
Ա. Տղան հարցրեց.
– Ռոբոտը մեզ չի՞ գտնի:
Բ. Տղան հարցրեց, թե ռոբոտը իրենց չի՞ գտնի:
2. Ա. Տիգրանն ասաց.
– Չի գտնի, եթե մենք շատ չխոսենք:
Բ. Տիգրանն ասաց, որ չի գտնի, եթե իրենք շատ չխոսեն:
3. Ա. Տիգրանն ասաց.
– Ես էլ եմ ձանձրանում, բայց պետք է մի քիչ համբերենք:
Բ. Տիգրանն ասաց, որ ինքն էլ է ձանձրանում, բայց պետք է մի քիչ համբերեն:
4. Ա. Տղան ասաց.
– Տնային հանձնարարությունները հետո կվումանենք, մեր ընկերները հիմա սպասում են:
Բ. Տղան ասաց, որ տնային հանձնարարությունները հետո կանեն, իրենց ընկերները հիմա սպասում են:
Ա խմբում ուղղակի խոսք էր են, իսկ Բ խմբում անուղղակի։
362. Նախորդ վարժության մեջ ընդգծված հատվածներից ո՞րը կանվանես ուղղակի խոսք, ո՞րը՝ անուղղակի խոսք:Պատասխանդ պատճառաբանի՛ր:
Ա խմբի խոսքերը ուղղակի են, որովհետև իրենք են խոսում, իսկ Բ խմբում անուղղակի է, որովհետև ուրիշն է խոսում նրանց փոխարեն։
363. Տրված նախադասությունները խմբավորի՛ր՝ ըստ նրանց մեջ ընդգծված հատվածների: Ստացածդ խմբերն ինչո՞վ են տարբերվում:
1. – Լույսը վառե՞մ,– հարցրի ես:
Ես ծիծաղելով ասացի, որ հրավիրատոմսը պատռված է:
2. Լևոնը բարկացած ձայն տվեց.
– Լույսը ինչո՞ւ վառեցիր:
3. Հետո հաշտվողաբար ասաց, որ լույսը թող վառված մնա:
4. Լևոնն ասաց, որ պետք է կարդալ և ոչ թե շատախոսել:
6. Ես կարդացի և ասացի.
– Ոչինչ չեմ հասկանում:
7. Ես համոզում էի Լևոնին, որ նրա ներկայությունը պարտադիր է:
8. – Գտա՜, – գոչեցի ես,- նրան հեռախոսով կասենք:
Ուղղակի խոսք՝ – Լույսը վառե՞մ, – Լույսը ինչո՞ւ վառեցիր, – Ոչինչ չեմ հասկանում, – Ոչինչ չեմ հասկանում։
Անուղղակի խոսք՝ որ հրավիրատոմսը պատռված է, որ լույսը թող վառված մնա, որ պետք է կարդալ և ոչ թե շատախոսել, որ նրա ներկայությունը պարտադիր է։
364. Ուշադրություն դարձրո՛ւ Ա, Բ, Գ նախադասությունների կետադրությանը, կետադրական տարբերությունները գտի՛ր և օրինաչափությունը փորձի՛ր բացատրել:
Ա. Ընկերս ասաց.
– Պապս սիրում է նկարներ հավաքել ու մի մեծ պատկերասրահ ունի:
Բ. – Պապս սիրում է նկարներ հավաքել ու մի մեծ պատկերասրահ ունի, – ասաց ընկերս:
Գ. – Պապս սիրում է նկարներ հավաքել, – ասաց ընկերս, – ու մի մեծ պատկերասրահ ունի:
2. Ա. – Քեռիս ասաց.
– Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում ու անգամ հեռվից հեռու խոսում են իրար հետ:
Բ. – Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում ու անգա հեռվից հեռու խոսում են իրար հետ, – ասաց քեռիս:
Գ. – Գիտե՞ս, որ մրջյուններն իրար տեղեկություն են հաղորդում, – ասաց քեռիս, – ու անգամ՝ հեռվից հեռու խոսում են իրար հետ:
365. Նախադասությունները լրացրո՛ւ (ուղղակի խոսքեր գրի՛ր):
Փոքրիկը խնդրեց.
– …………………………:
2. -……………….,- անհանգիստ ասաց իշխանը, -………….:
3. – ……………………….., – բողոքեց տղան:
4. – …………………………, – անհանգստացավ պապիկը:
5. – ………………,- շարունակ ասում էր մարդ-մեքենան, – ……………:
366. Ընդգծված նախադասությունը (պատմողի խոսքը) գրիր՝
ա) ուրիշի ուղղակի. խոսքից առաջ,
բ) ուրիշի ուղղակի խոսքի մեջ:
Օրինակ՝
– Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա, – ծույլին հանդիմանում էին հարևանները:
ա) Հարևանները հանդիմանում էին ծույլին.
– Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա:
բ) – Ի՜նչ ես ամբողջ օրը պարապ-սարապ պառկում, – ծույլին հանդիմանում էին հարևանները, – վե՛ր կաց, մի գո՛րծ արա:
- – Գիտեմ, որ ամբողջ օրն աշխատել եք, բայց չեք վերջացրել նորոգումը, – ցավով ասաց նավի հրամանատարը:
2. – Չեմ կարող հանգիստ նստել ու սպասել գարնան գալուն, ինքս նրան կբերեմ.- անհամբերությամբ ասաց տղան:
3. – Երբ վերադառնամ, նորից կզրուցենք քո որոշման մասին, դա շա՜տ հետաքրքիր է, – հեռանալիս ասաց հյուրը:
- Երկխոսությանը շարունակի՛ր:
– Դե՛, – շշնջաց ընկերս, – սեղմի՛ր կոճակը: Ընկերս շշնջաց, – դե՛ սեղմիր կոճակը։ Դե՛, սեղմի՛ր կոճակը, – շշնջաց ընկերը։
– Զանգն արդեն հնչե՞լ է, – զարմացա ես, – ոչինչ չեմ լսել: – Ոչինչ չեմ լսել, – զարմացա ես։ – Զանգն արդեն հնչե՞լ է։ – Զանգն արդեն հնչե՞լ է, – ոչինչ չեմ լսել, – զարմացա ես։
367. Երկխոսությանը շարունակի՛ր:
– Շո՛ւտ, շո՛ւտ, բարձրացրո՛ւ, – տագնապեց նա, – հասնում է: –
– Ամեն ինչ մտածված է, սիրելի՛ս,- հանգիստ շուռ եկավ մյուսը: – Հիմա կտեսնես:
– Ամեն ինչ մտածված է, սիրելի՛ս,- հանգիստ շուռ եկավ մյուսը: – Հիմա կտեսնես: Թե ինչ կլինի։
– Շո՛ւտ, շո՛ւտ, բարձրացրո՛ւ, – տագնապեց նա, – հասնում է: –
368. Գրի՛ր երկխոսություն, որը դասարանում ես լսել (կարող ես նաև հորինել):
369. Գրի՛ր երկխոսություն, որը տանն ես լսել (կարող ես նաև հորինել):
370. Խոսքն ըստ օրինակի փոխի՛ր. ընդգծված անուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ ուղղակի:
Օրինակ՝
ա) Սոնան ասաց, որ գյուղն իրեն դուր եկավ, ինքն ուզում է էլի մնալ այդտեղ:
Սոնան ասաց.
– Գյուղն ինձ դուրս եկավ, ես ուզում եմ էլի մնալ այստեղ:
բ) Թզուկն ասաց, որ տղան գնա թագավորի գանձարան ու տեսնի կախարդական նկարը:
Թզուկն ասաց.
– Ա՛յ տղա, գնա՛ թագավորի գանձարան ու տե՛ս կախարդական նկարը:
1. Հայրն Արտակին ասաց, որ ճանապարհից վերցնի իր հեծանիվը. որովհետև մարդկանց խանգարում է:
2. Տղայի ընկերն ասաց, որ ինքն էլ չի սպասում թզուկի գալուն ու տուն է գնում:
3. Թագավորը տղային ասաց, որ գնա երկրից երկիր ման գա ու գտնի իր մատանու քարը:
4. Նապաստակն ու մուկն ասացին, որ իրենք գնում են տղային օգնելու:
5. Արջը նապաստակին ու մկանը խնդրեց, որ իրեն էլ տանեն աշխարհը տեսնելու:
6. Արեգնազանը ներկայացավ և ասաց, որ ինքն իշխան Արմանի որդին է:
7. Թագավորը հյուրին խնդրում էր, որ իրեն մենակ չթողնի կախարդի մոտ:
Հայրն Արտակին ասաց, – Ճանապարհից վերցրու հեծանիվը, որովհետև մարդկանց խանգարում է:
Տղայի ընկերն ասաց, – ես էլ չեմ սպասում թզուկի գալուն ու տուն եմ գնում:
Թագավորը տղային ասաց – գնա երկրից երկիր ման արի ու գտիր իմ մատանու քարը:
Նապաստակն ու մուկն ասացին, – մենք գնում ենք տղային օգնելու:
Արջը նապաստակին ու մկանը խնդրեց, – ինձ էլ տարեք աշխարհը տեսնլու:
Արեգնազանը ներկայացավ և ասաց, – ես իշխան Արմանի որդին եմ:
Ընդգծված անուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ ուղղակի: Նկարիչը կանչեց, որ ինքը շատ հետաքրքիր բան է գտել:
Տղան մորը զգուշացրեց, որ ինքը անծանոթ մարդկանց է հրավիրել:
3. Մայրը տղային ասաց, որ ինքն էլ է հետաքրքրվում տղայի հյուրերով:
4. Ընկերը Լևոնին ասաց, որ ինքը բացատում դարչնագույն մարդկանց է տեսել:
5. Լևոնն ընկերոջն ասաց, որ նա հավանաբար երազ է տեսել, ոչ թե իսկական մարդկանց:
6. Տղան շուրջը նայեց ու հարցրեց, թե որտե՞ղ կթաքնվեն, եթե անձրև գա:
Նկարիչը կանչեց – ես շատ հետաքրքիր բան եմ գտել:
Տղան մորը զգուշացրեց, – ես անծանոթ մարդկանց եմ հրավիրել:
Մայրը տղային ասաց, – ես էլ եմ հետաքրքրվում քո հյուրերով:
Ընկերը Լևոնին ասաց, – ես բացատում դարչնագույն մարդկանց եմ տեսել:
Տղան շուրջը նայեց ու հարցրեց, – որտե՞ղ ենք թաքնվելու, եթե անձրև գա:
371․ Ուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ անուղղակի:
Օրինակ՝
Մայրս ինձ հարցրեց.
– Որտե՞ղ ես պահել մեր կախարդական շղթան:
Մայրս ինձ հարցրեց, թե որտե՞ղ եմ պահել մեր կախարդական շղթան:
1.Աղվեսն ագռավին խնդրեց.
– Ագռա՜վ քույրիկ, երգի՛ր, որովհետև շատ լավ ես երգում:
2. Արջն աղվեսին ասում էր.
Դու աշխարհի ամենասիրուն աղվեսն ես:
3. Երեխաները մտահոգվեցին.
– Ինչպե՞ս պահպանենք մեր անտառը:
4. Պապս ասաց.
– Իմ իմացած միակ լեզուն հայերենն է:
5. Պապս ասաց.
– Ես շատ լավ էլ խոսում եմ ծառ ու ծաղկի հետ էլ, կենդանիների հետ էլ:
6. Պապս ավելացրեց.
– Չգիտեմ, նրանք քանի լեզու գիտեն, բայց իմ հայերենը շատ լավ հասկանում են:
Աղվեսն ագռավին խնդրում է, որ ագռա՜վը երգի, որովհետև շատ լավ է երգում:
Արջն աղվեսին ասում է, որ նա աշխարհի ամենասիրուն աղվեսն է։
Երեխաները մտահոգվեցին իրենց անտառի պահպանման համար:
Պապիկիս իմացած միակ լեզուն հայերենն է։
Պապիկս շատ լավ խոսում է ծառերի, ծաղիկների և կենդանիների հետ։
Պապիկս ավելացնելով, թե քանի լեզու նրանք գիտեն, շատ լավ հասկանում է հայերենը։
372. Ուղղակի խոսքը դարձրո՛ւ անուղղակի:
1. Սուրհանդակն ասաց.
Ալեքսա՛նդր, արքան հրամայել է, որ դու տեսնես վաճառականների բերած նոր ձին:
2. Որդին խնդրեց.
– Հայրի՛կ, թույլ տուր այս մի ձին ինքս վարժեցնեմ:
3. Նայելով սլացող որդուն՝ թագավորը հրամայեց.
– Ի՛նձ էլ ձի տվեք:
4. – Ուսուցի՛չ, մտքի ետևից կհասնե՞մ այսպիսի ձիով, – հարցրեց Ալեքսանդրը:
5. Արիստոտելն ասաց.
– Ալեքսա՛նդր, որոշ փիլիսոփաներ հաստատում են, որ բազմաթիվ աշխարհներ կան:
6. – Այդ աշխարհներից մեկը ի՛նձ պիտի պատկանի, ուսուցի՛չ, – ասաց Ալեքսանդրը:
Սուրհանդակն Ալեքսա՛նդրին ասում է, որ արքան հրամայել է նրան տեսնել վաճառականների բերած նոր ձին:
Որդին խնդրում է հորը, որ մի ձին ինքը վարժեցնի։
Նայելով սլացող որդուն, թագավորը հրամայում է իրեն էլ մի ձի տան։
Ալեքսանդրը ուսուցչիծ հարցնում է թե այդպիսի ձիով կհասնի՞ մտքի ետևից։
Արիստոտելն Ալեկսանդրին ասում է, որ որոշ փիլիսոփաներ հաստատում են, բազմաթիվ աշխարհներ կան։
Ալեքսանդրը ուսուցչուհիին ասում է, որ այդ աշխարհներից մեկը իրեն կպատկանի։
373. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ անուղղակի խոսքերն ուղղակի դարձնելով:
Մի մարդ ասում է, որ ինքը Սևանի ամբողջ ջուրը կխմի: Ընկերները ծաղրում են նրան ու ասում, որ նա թող իր խոսքը գործով ապացուցի: Մարդն ասում է, որ ինքը անպայման կխմի, եթե ընկերները Սևանից հանեն գետերի բերած ջուրը, չէ՞ որ ինքը չի խոստացել, որ գետերի ջուրն էլ կխմի:
Մի մարդ ասում է, – ես կխմեմ Սևանի ամբողջ ջուրը: Ընկերները ծաղրում են նրան ու ասում, – դու քո խոսքը գործով ապացուցի: Մարդն ասում է, ես անպայման կխմեմ, եթե դուք Սևանից հանեն գետերի բերած ջուրը, – չէ՞ որ ես չեմ խոստացել, որ գետերի ջուրն էլ կխմեմ:
374. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ անուղղակի խոսքերն ուղղակի դարձնելով:
Մի մարդ գնում է իշխանի մոտ ու բողոքում, որ իր ձին գողացել են:
Իշխանը նրա վրա բարկանում է և ասում, որ եթե չքներ, ձին չէն գողանա:
Խելոք մարդն ասում է, որ եթե ինքն իմանար, որ երկրի տերը քնած է, ինքն արթուն կմնար:
Մի մարդ գնում է իշխանի մոտ ու բողոքում, – իմ ձին գողացել եմ։
Իշխանը նրա վրա բարկանում է և ասում, – եթե դու չքնեիր ձին չէին գողանա:
Խելոք մարդն ասում է, – եթե ես իմանայի, որ երկրի տերը քնած է, ես արթուն կմնայի:
375. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ ուղղակի խոսքերն անուղղակի դարձնելով:
Մի մարդ արթնանում է, տեսնում՝ գողերն իր ունեցած-չունեցածը հավաքել, տանում են: Ինքն էլ տանից դուրս է գալիս ու նրանց հետ գնում: Հանկարծ նրան նկատում են:
– Դու մեզ հետ ո՞ւր ես գալիս, ա՛յ մարդ, – հարցնում են գողերը:
– Բա ի՞նչ անեմ, – միամիտ ձևանալով ասում է տանտերը, – տունս հավաքել տանում եք, ես ինչո՞ւ մնամ:
Մի մարդ արթնանում է, տեսնում՝ գողերն իր ունեցած-չունեցածը հավաքում են, տանում են: Ինքն էլ տանից դուրս է գալիս ու նրանց հետ գնում: Հանկարծ նրան նկատում են և հարցնում, թե ինչու՞ է իրենց հետ գալիս։ Տանտերը միամիտ ձևանալով ասում է, որ իր տունը հավաքել ու տարել են ու էլ ի՞նչ մնա տանը։
376. Տեքստը փոխադրի՛ր՝ ուղղակի խոսքերն անուղղակի դարձնելով:
Մի քանի զորապետներ հավաքված գովում էին իրենց ձիերին:
Բոլորին լսելուց հետո մի աղքատ մարդ պատմում է.
– Մի տարի ձիով հասա Արաքսին.ձին թափ առավ ու թռավ մյուս ափը:
Լսողներն այնքան են բարկանում, որ ուզում են ծեծել խեղճ մարդուն:
– Ձին կարո՞ղ է Արաքսի նման գետի վրայով թռչել, – մեղադրում են նրանք:
– Սպասե՛ք, ձին իմը չէր, է՜, իշխանինն էր, – ասում է մարդը:
– Հա՜, իշխանի ձին կարող էր, – հետ են քաշվում զորապետները:
Մի քանի զորապետներ հավաքվում գովում էին իրենց ձիերին:
Բոլորին լսելուց հետո մի աղքատ մարդ պատմում է, որ մի տարի ձիով հասնում է Արաքսին ու ձին թափ առնելով թռնում է մյուս ափը։ Լսողները այքան են բարկանում, որ ուզում են ծեծել խեղճ մարդուն։ Նրանք մեղադրում են այդ մարդուն, թե ո՞նց կարող է ձին թռչել Արաքսի նման գետի վրայով։ Մարդը ասում է, որ այդ ձին իրենը չէր այլ իշխանի ձին էր։ Այդ լսելով զորապետները հետ են քաշվում ու մտածում են, որ իշխանի ձին կարող էր թռչել։